Categorie: zin en zo

Bidden met Mumford & Sons

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

voeten-1Tijdens de kennismaking van het groepje mensen dat zich een paar jaar terug op hun geloofsbelijdenis voorbereidde, ging het ook even over onze favoriete muziek. Daarbij viel de naam van de Britse band Mumford and Sons. Ik had nog nooit van hen gehoord, maar de naam bleef in mijn hoofd hangen.

Een tijdje later zocht ik in de bibliotheek tussen de cd’s en nam een cd van deze band mee naar huis. Ik was snel verkocht en ben een liefhebber geworden van deze stevige indie-popmuziek in combinatie met de poëtische en diepzinnige teksten vol bijbelse echo’s. Dat laatste hoeft niet te verbazen, als je weet dat frontman Marcus Mumford de zoon is van voorgangers in de Britse Vineyard-kerk. Mumford noemt zijn geloof ‘niet helder’, maar ‘werk in uitvoering’ en de band wenst zich verre te houden van het label ‘christelijk’. Dat neemt echter niet weg dat hun songs doorspekt zijn met bijbelse beelden en de sfeer ademen van de existentiële worsteling waarvan de hele Bijbel doortrokken is. Heel wat songs hebben iets van moderne psalmen, worstelliederen waarin een mens vecht met zichzelf, het leven en God.

Een van die psalmen is het lied ‘Below my feet‘ van het album Babel. Uit het donker van een (geloofs?)crisis — alles verloren en ondergedompeld in duisternis — klinkt het refrein als een gebed vanop het nulpunt:

‘Keep the earth below my feet
For all my sweat, my blood runs weak
Let me learn from where I have been
Keep my eyes to serve and my hands to learn
Keep my eyes to serve and my hands to learn’

Dit gebed is opgeroepen door de woorden van Jezus dat alles goed was en dus ook goed zal komen — ‘For I was told by Jesus all was well / so all must be well’ klinkt het in de tweede strofe. Mumford and Sons verwijzen — denk ik — naar een van de visioenen van de Middeleeuwse mystica Julian of Norwich, waarin Jezus haar verzekert: ‘Het komt allemaal goed, het komt allemaal goed, alles komt helemaal goed.’ Dat zijn van die zeldzaam goede woorden die een bodem onder het nulpunt en grond onder je voeten leggen.

Als ik dit nummer luister, zing ik het vrijwel altijd mee — als gebed om grond onder de voeten. Voor mij is dat een basis-gebed: grond onder je voeten, mijn voeten weer op de aarde. Als ik de pedalen dreig kwijt te raken, als de bodem onder wat ik geloof en wat ik zeg begint te schuiven, als ik me afvraag of het nog wel goed komt met ons mensen en deze aarde, dan bid ik met Mumford and Sons om aarde onder mijn voeten en levensgrond om op verder te gaan. Dat gebed is me dierbaar geworden, omdat het zo aards is: voeten, zweet, bloed, ogen en handen. Dit is geen spiritualiteit voor het wellness-centrum of voor gelovigen en spirituelen die willen zweven als een vlinder in een instagram-gefilterd bestaan. Nee, dit is het verlangen van een mens van vlees, bloed en zweet. Een mens die zich vastklampt aan de belofte en de hoop dat het goed komt en genoeg heeft aan grond onder de voeten om opnieuw op te krabbelen en verder te gaan met open ogen en handen.

Tweezak

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

alexander-khokhlov-two-facesDit Vlaamse woord ken ik nog niet zo lang. Eigenlijk vreemd, aangezien het woord over een wijdverbreid menselijk verschijnsel gaat. Enkele maanden geleden las ik dit zo rake woord voor het eerst in een interview en onlangs kwam ik het weer tegen in de confronterende roman WIL van Jeroen Olyslaegers.

De hoofdpersoon Wilfried Wils is een tweezak. Als politieagent in het door de Nazi’s bezette Antwerpen kiest hij geen partij, maar wordt meegetrokken door zowel de ‘zwarten’, die collaboreren met de Duitsers, als de ‘witten’, die zich verzetten. Hij doet als agent mee met het oppakken van Joden in de stad en trekt op met de fanatieke Jodenhater Nijdig Baardje, maar komt via zijn kameraad Lode ook in de kringen van het verzet en helpt een Joodse man op een onderduikadres overleven.

Wilfried speelt geen hypocriet spelletje om er beter van te worden, ook is er bij hem niet simpelweg sprake van overleven, zoals bij de meeste van zijn collega’s. Hij is een tweezak — dat wil zeggen dat hij het maar laat gebeuren en niet wil en kan kiezen. Hij is niet zwart of wit, en ook niet grijs, maar zwart-wit. En dat lijkt hem niet te deren. Hij wil een dichter zijn en kijkt met een scherpe, ironische blik naar die zwakke, dubbele en zelfzuchtige mensenwereld. Ondertussen maakt hij echter wel deel uit van die al te menselijke wereld, die de zak van zijn leven naar alle kanten trekt en hem opzadelt met een last die altijd — en aan het einde ondraaglijk — op zijn leven zal blijven wegen.

Olyslaegers legt in deze roman de menselijke ‘tweezakkerij’ bloot — zonder te oordelen, met een zachte blik en een scherp oog voor hoe ingewikkeld het menselijk leven tussen goed en kwaad is. Het verhaal liet mij als lezer met de vraag achter hoe je uit dat ongelukkige, maar zo herkenbare leven van de tweezak kan raken en blijven. Jezus heeft in de Bergrede de ‘zuiveren van hart’ zalig geprezen (Mattheüs 5:8). Dat is ook echt zalig: dat je zuiver bent, puur, een mens uit één stuk die ‘onverdeeld één ding wil’, zoals de filosoof Søren Kierkegaard deze zuiverheid van hart uitlegde. Maar het is zo moeilijk te bereiken voor de tweezakken die wij mensen zijn.

Het christelijk geloof wijst wel een weg van dubbelheid en tweezakkerij naar eenvoud en puurheid. Ik vind het frappant dat geloof of religie geen enkele rol van betekenis in de roman spelen, terwijl dat hier juist veel kan betekenen. In de eerste plaats door de tweezakkerij te zien en te erkennen, zoals de roman dat ook zo scherp doet. Wij zijn allen tweezakken — allemaal: zwarten, witten, grijzen en zwart-witten. Maar bij die erkenning komt ook een uitnodiging tot verzoening — met God, met anderen, met jezelf. Verzoening maakt heel, brengt je in het reine en zuivert je ook. Ik — de tweezak die ik ben — heb dat nodig om de hoop op eenvoud en zuiverheid te voeden en een beetje meer een eenzak te worden.

Wij zijn bedelaars

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

Wat moet ik doen als ik een bedelaar tref? Het gebeurt regelmatig dat je op een station of in een winkelstraat opeens een kartonnen bekertje voor je ziet opdoemen of wordt aangesproken door iemand die geld nodig heeft voor de nachtopvang of een treinticket. Al jaren houd ik aan de ontmoetingen met mijn bedelende medemensen een onrustig gevoel over. Er klopt iets niet. Als ik zonder te geven doorloop, voel ik me een ongevoelig en egoïstisch mens. Maar geven leidt meestal ook tot een ongemakkelijk gevoel — ‘Heb ik er goed aan gedaan? Heb ik hiermee echt iemand geholpen of alleen mijn schuldgevoel afgekocht?’ En wanneer ik probeer om de bedelaar gewoon als mens te ontmoeten en een praatje maak of het voorstel doe om een koffie te gaan drinken, schaam ik me al snel voor mijn goeddoenerij — ‘Zie mij weer bezig als de morele wijsneus die niet gewoon een aalmoes wil geven, maar voor Jezus wil spelen.’

Kreislauf_des_Geldes,_Aachen,_BettlerMisschien is dat onrustige gevoel wel onlosmakelijk verbonden met de aanwezigheid van bedelaars in een rijke samenleving. Bedelaars horen er niet te zijn als onze morele inzet en menselijk aanvoelen consequent en ruimhartig vertaald werden in actie. Maar ondanks alle beleid, protest, engagement, opiniestukken, preken en gemoraliseer blijven ze in ons midden. Het is de paradoxale, harde realiteit die de Bijbel al heeft aangevoeld. In de sociale wetten van het bijbelboek Deuteronomium (hoofdstuk 15) lezen we eerst de belofte dat er ‘niemand van u in armoede zal leven’, terwijl nog geen tien verzen verder de constatering volgt dat er bij u altijd armen zullen zijn. Die constatering is overigens geen uiting van onverschilligheid of berusting, maar wordt gevolgd door de oproep tot vrijgevigheid.

Juist omdat armoede en bedelarij als extreme en zichtbare vorm daarvan een ongemakkelijke realiteit in onze samenleving zijn, lijkt het me goed om dat onrustig makende gevoel bij de confrontatie met bedelende mensen niet weg te duwen. In veel steden bestaan regels die bedelaars uit het straatbeeld proberen te weren. De stad Antwerpen, waar ik woon, weert bedelaars van de plekken waar veel shoppers en toeristen komen. Dus zijn de grotere winkelstraten en toeristische trekpleisters voor hen verboden gebied. En als die regels niet worden gerespecteerd, kun je als toerist of shopper de bedelaars gewoon negeren of ze wegdenken met simpele oordelen als ‘Eigen schuld’, ‘Laat ze eerst van de drugs afblijven’ of ‘Er zitten criminele bendes achter’. Maar de werkelijkheid is meestal niet zo simpel, zoals de oplossing dat ook niet is. En die lastige werkelijkheid moet je niet wegpoetsen of wegkijken, maar juist in de ogen zien.

Als je dat doet en daarbij beseft dat de werkelijkheid van bedelen en armoede niet eenvoudig is, zal het antwoord op mijn vraag wat ik moet doen ook niet zo simpel zijn. Geven is volgens mij spiritueel zeer gezond en ik vind ook dat je beter teveel goed kan doen, dan te weinig. Maar geven vanuit schuldgevoel, plichtsbesef of medelijden is niet altijd goed en zinvol. Goed doen vraagt immers ook om doordachte reacties die recht doen aan de situatie en aan de ander die een beroep op mij doet. Dat betekent volgens mij ook dat een maatschappelijke reactie van belang is.

Ik denk vooral dat het goed is als ik een bedelend medemens gewoon tegemoet treed als mens. Weliswaar een mens die medelijden en soms evenzeer afkeer en irritatie oproept, maar toch een mens. Hoe groot het verschil ook mag zijn tussen enerzijds de Oost-Europese vrouw met kromme voeten en een bordje met de nog krommere tekst waaruit ik opmaak dat ze ook nog voor kinderen moet zorgen en anderzijds de Westerse middenklasse man die ik ben, we zijn allebei mensen. En wanneer ik dat niet zo voel of zie (omdat ik druk ben, me te hoog acht of zij zich te laag opstelt), geloof ik het. Zij en ik, wij zijn allebei mensen en schepselen van God. Dat brengt ons bij elkaar en maakt dat zij voor mij een medemens is die een appèl op mij doet en dat ik voor haar een medemens ben met wie zij contact maakt.

Is het echt zo moeilijk om de ander als mens te zien? Je moet dan wel door het verschil en de ongelijkwaardige relatie van het bedelen heenkijken. Je moet daarbij ook jezelf en je middenklassestatus niet al te serieus nemen. Soms moet je natuurlijk ook door de bril van het geloof kijken: hier zit of staat een schepsel van God. Dat is niet altijd gemakkelijk, maar het kan. Als ik erover nadenk komen er herinneringen boven aan korte ontmoetingen — een paar woorden, een gesprekje bij een beker koffie, even oogcontact, een grap en een lach. Gewoon menselijk, waarbij dat verschil tussen bedelaar en aalmoesgever werd overbrugd of zelfs omgedraaid. Dat ik iets ontving in die ontmoeting waar ik niet om had gevraagd, maar diep van binnen wel naar verlangde.

Ik ben uiteindelijk ook een bedelaar — een mens die moet leven van wat anderen en God mij geven. ‘Wij zijn bedelaars, dat is waar,’ waren de laatste geschreven woorden van de Duitse reformator Martin Luther. Hoewel het Luther ging om de houding van een mens die de heilige Schriften leest en probeert te verstaan, zijn die woorden hun eigen leven gaan leiden. Dat lijkt me in dit geval alleen maar mooi. Wij zijn allemaal bedelaars. Hoezeer de goden van vandaag ons ook modelleren naar hun eigen beeld — het beeld van de consument die zich gelukkig koopt, van de sterren die hun succes en aandacht verdienen en van het individu dat verantwoordelijk is voor eigen welslagen en geluk. Het zijn dominante beelden vandaag van wat mens zijn inhoudt, maar ze kunnen nooit het beeld van de bedelende mens wegdrukken — de mens die ten diepste en uiteindelijk verlangt om eenvoudig gezien, gekend en bemind te worden.

Deze blog is ook geplaatst op De (s)preekstoel van Knack.be

Afbeelding: Karl-Henning Seemann, Kreislauf des Geldes, detail Bettler (Aachen, Duitsland)

Stil van een verhaal

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

Eén van de tofste taken van het domineeschap vind ik het ontvangen van groepen leerlingen in onze kerk. Ze komen vaak in het kader van de kennismaking met de verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen, die door de school of de leerkrachten levensbeschouwing wordt georganiseerd. En ik mag hen dan iets wijzer maken over de wondere en meestal onbekende wereld van het protestantse geloof.

samaritaanVandaag zat de kerk vol met zo’n zeventig jongeren die al eerder in een moskee waren geweest en nog een bezoek aan de synagoge voor de boeg hadden. Het was een levendige en enthousiaste groep jongeren. Na een tijdje werd het wat onrustig, wat goed te begrijpen is als ik me even inleef. In één dag drie gebedshuizen bezoeken, is nogal een ongewone dagbesteding voor jongeren van vandaag. De onrust werd echter onderbroken, toen ik een verhaal vertelde. Even luisterden ze allemaal stil en gespannen.

Het was een eigentijdse versie van de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan (Lukas 10:25-37) om hen iets te laten proeven van de Bijbel en van wat het betekent om gelovig te leven. In deze versie van het verhaal stapte de man die overvallen werd ’s nachts van het Centraal Station naar het De Coninckplein. En een dominee en priester gingen voorbij zonder iets te doen, terwijl de Samaritaan een Marokkaanse jongen op de brommer was, die wel stopte en de man op zijn brommer naar de spoed bracht en daar zijn gsm-nummer achterliet voor het geval hij nog nodig was. De ontknoping van het verhaal zorgde voor grote ogen: dit was de wereld op z’n kop. Ja, de Marokkaan was de goeie. Eén Marokkaanse jongen grapte nog: ‘Dat kan niet, wij Marokkanen laten die gewoon liggen’, maar je merkte dat er even een barst in de gewone manier van oordelen en kijken was gekomen. Even had het Bijbelverhaal in ons leven geprikt. Dat lijkt me een echte protestantse gebeurtenis, die hen hopelijk lang zal bijblijven.

Verveling

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

Nu de schoolvakantie bijna voorbij is, heb ik behoefte om over één wonderlijk vakantiefenomeen door te denken. Dat fenomeen is verveling. Regelmatig zag ik in de lange vakantiemaanden de verveling voorbij komen. Zij bestond uit de volgende ingrediënten: niet weten wat te doen, alleen een computer-, tv- of nog weer een ander scherm is de aandacht waard en alle suggesties om iets anders te gaan doen stuiten op een klagelijk en vermoeid ‘Geen zin’ of ‘Zoooo saaaaai!’ Het ergste van al is dat ik — een druk, zogenaamd volwassen mens, met veel taken en mogelijkheden — die verveling maar al te goed herken.

vervelingVerveling kan ontstaan uit te weinig mogelijkheden, bijvoorbeeld als je eenzaam, om gezondheidsreden lichamelijk beperkt of werkloos bent. Maar verveling komt ook op bij genoeg of teveel mogelijkheden. ‘Hoe verklaren we de ironie dat juist de maatschappij die … de wereld heeft veranderd in een enorme pret-en-spel-fabriek … dat juist de maatschappij die de minste reden heeft om zich te vervelen, zich het meest verveelt?’, zo vraagt de Amerikaanse ethicus Peter Kreeft zich af. Een terechte vraag, vind ik, denkend aan de hoeveelheid pret en spel dat onze kinderen tot hun beschikking hebben.

Een antwoord op die vraag zou kunnen zijn dat die enorme pret-en-spel-fabriek (en ook veel van ons werken en druk doen) ons niet echt kunnen bevredigen en een gevoel van leegte oproepen of achterlaten. Dat gevoel noemen we dan verveling — een soort kosmische geeuw over ons zinloze, oppervlakkige leven.

De denker die de verveling op deze manier heeft gepeild, is de Franse filosoof en wiskundige Blaise Pascal (1623-1662). Hij verbaast zich over de verstrooiing en drukdoenerij waarmee mensen hun leven vullen. Volgens Pascal doen wij dat om maar niet te moeten nadenken over onze ellendige situatie. ‘Het enige goed van de mensen bestaat er dus in afgeleid te worden van het denken aan hun situatie, hetzij door een bezigheid die hen daarvan afbrengt, hetzij door een of andere aangename nieuwe passie, waardoor ze beheerst worden: het spel, de jacht, een fascinerend schouwspel, kortom, door wat men verstrooiing noemt.’ (Fragment 136, Pensées) Zo bezien is verveling de reactie van onze ziel op de confrontatie met onszelf en onze leegte en ongeluk. Een vervelend gevoel dat we niet gelukkig zijn, dat het niet klopt, dat dit geen leven is — zoals dat ook tot uiting komt in de verschillende vormen van ‘leeftijdsverveling’: de twintigerstwijfel, het dertigersdilemma en de midlifecrisis.

Meestal reageren we op verveling door iets (anders) te gaan doen — weer verstrooiing te zoeken, zou Pascal zeggen. En zo heb ik deze vakantie ook geprobeerd om de verveling op te lossen. Maar misschien zouden we die vervelende verveling beter een tijdje uithouden en als uitnodiging aanvaarden om het gemis en de leegte onder ogen te zien en te zoeken naar een ander, dieper geluk.

Slapen in de kerk

Gepubliceerd op door domineedenktdoorEen reactie plaatsen

27Ik weet erover mee te praten: slapen in de kerk. Soms zie ik ze wegdommelen in de kerkbank of op een stoel in de kring. Terwijl ik probeer hen te inspireren en hun zielen te redden, zie ik ze vechten tegen de slaap. De slapers zijn gemakkelijk te herkennen: knikkende hoofden en glazige ogen die langzaam dicht en dan weer snel open gaan. In een grote kerk valt het niet zo op, maar in de kleinere kring van een gesprekskring des te meer.

Om eerlijk te zijn: ik kan me er niet echt boos om maken. Ik moet namelijk bekennen dat ik ervaring heb met slapen in de kerk (of tijdens een lezing of congres). Ik weet hoe lastig het is om het gevecht met de slaap te winnen. Dat maakt me mild voor mensen die hun kostbare spirituele tijd verslapen. Bij Poimen de Grote, een christelijke asceet die in de vijfde eeuw in de Egyptische woestijn verbleef, kwamen eens enkele oude mannen vragen wat ze moesten doen met broeders die tijdens de dienst in slaap vielen. Poimen antwoordde: ‘Als ik een broeder in slaap zie vallen tijdens het getijdengebed, dan leg ik zijn hoofd op mijn knieën en laat hem rusten.’ Dat vind ik nog eens een mooie reactie die getuigt van een milde wijsheid!

Dus, beste slapers in de kerk of de kring, vrees niet dat ik u publiekelijk te kijk zal zetten of uw slaap ruw zal verstoren. Ik zal u laten rusten en als u wakker wordt doen alsof er niets is gebeurd. En ondertussen bid ik stil de woorden van een psalm: ‘de HEER geeft het zijn beminden in de slaap.’ (Psalm 127 vers 2).

Afbeelding: William Hogarth, The Sleeping Congregation, 1736